Wiesz, że PCOS – zespół policystycznych jajników (ang. polycystic ovary syndrome) jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych u kobiet w wieku rozrodczym i jednocześnie najczęstszą przyczyną niepłodności? Choroba ta jest wieloobjawowa i pociąga za sobą liczne konsekwencje, zarówno natury fizycznej, jak i psychologicznej. Schorzenie to, w zależności od zastosowanych kryteriów rozpoznania, dotyka 5–20% kobiet w wieku reprodukcyjnym.
Poniżej zostało wyodrębnionych 8 istotnych rzeczy, o których musisz wiedzieć na temat PCOS, zwłaszcza kiedy dowiesz się, że też na nie chorujesz…
1. Kryterium rozpoznania
Zgodnie z konsensusem ustalonym w 2003 r. w Rotterdamie, PCOS diagnozuje się u pacjentek charakteryzujących się 2 z 3 poniższych objawów:
– hiperandrogenizm (podwyższony poziom androgenów) lub cechy androgenizacji (trądzik, owłosienie typu męskiego pojawiające się m.in.: na brodzie, górnej wardze, ramionach, piersiach, plecach),
– brak miesiączki lub zaburzenia owulacji,
– obraz pęcherzyków na jajnikach (powyżej 12 pęcherzyków).
2. Najczęstsze objawy PCOS
Objawy, jakie możesz u siebie zauważyć to:
– zaburzenia miesiączkowania – nieregularne cykle miesiączkowe bądź ich brak,
– hirsutyzm (czyli nadmierne owłosienie typu męskiego),
– hiperandrogenizm (nadmiar „męskich” hormonów),
– wypadanie włosów (łysienie androgenowe),
– przetłuszczająca się, łojotokowa skóra,
– trądzik,
– trudności ze schudnięciem, zwiększony % zawartości tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicach brzucha,
– trudności z zajściem w ciążę,
– przewlekłe zmęczenie (zwłaszcza kiedy współwystępuje niedoczynność tarczycy),
– częste zmiany nastrojów,
– depresja.
3. Diagnostyka
Nie istnieje konkretne badanie służące rozpoznaniu PCOS i nadal nie ma zgodności co do kryteriów diagnostycznych. U pacjentek wykonuje się badania wykluczające inne przyczyny braku owulacji i bezpłodności.
1.USG dopochwowe – w celu oceny struktury narządów wewnętrznych oraz wykrycia torbieli wykonuje się badania ultrasonograficzne.
2.Badania laboratoryjne, m.in:
– LH/FSH – Jeśli stosunek LH:FSH będzie wynosił 1,5 – może wskazywać na PCOS,
– estrogeny (estradiol),
– progesteron, prolaktyna,
– androstendion,
– testosteron całkowity/wolny,
– glukoza/insulina na czczo, krzywa glukozowo-insulinowa (przy podejrzeniu IO),
– DHEAS,
– kortyzol,
– AMH,
– SHBG.
4. Korelacja z innymi chorobami
U kobiet z PCOS zwiększone jest ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego (nieprawidłowa tolerancja glukozy/cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość brzuszna, hipertriglicerydemia, niski poziom cholesterolu HDL) oraz chorób sercowo-naczyniowych.
W wielu przypadkach stwierdza się występowanie braku wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność), co w konsekwencji prowadzi do stanu chronicznego podwyższenia poziomu tego hormonu we krwi, w następstwie do hiperinsulinemii.
Hiperinsulinemia stymuluje z kolei jajniki i/lub nadnercza do produkcji androgenów, nadmiar których wywołuje kolejne objawy, takie jak: hirsutyzm (nadmierne owłosienie u kobiet), trądzik, łojotok, łysienie, a w skrajnych przypadkach – obniżenie barwy głosu i zmiana sylwetki ciała. Nadmierne owłosienie może pojawiać się na klatce piersiowej, twarzy, ramionach, brzuchu oraz innych częściach ciała. Często zauważa się jednocześnie wzmożone wypadanie włosów lub też łysienie typu męskiego.
U pacjentek z PCOS częściej niż w populacji ogólnej występują choroby tarczycy, spośród których najczęstsze jest przewlekłe autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy.
5. PCOS a depresja
Wyniki wskazują, że kobiety z PCOS charakteryzuje wiele zaburzeń sfery psychicznej. Najczęściej są to zaburzenia depresyjne o umiarkowanym i ciężkim nasileniu. 78% kobiet z tym zespołem może cierpieć z powodu zaburzeń nastroju.
Co więcej – u kobiet z PCOS – w porównaniu z kobietami zdrowymi – nawet pięciokrotnie częściej stwierdza się obecność zaburzeń o charakterze lękowym, które są najczęściej efektem rozwoju otyłości oraz zaburzeń miesiączkowania i związanych z nimi zaburzeń płodności.
Rozpoznanie PCOS wpływa także negatywnie na poczucie własnej wartości. Głównie ze względu na nadwagę czy otyłość kobiety z PCOS znacznie częściej oceniają siebie jako nieatrakcyjne, a z powodu objawów hiperandrogenizmu jako „mało kobiece”, co negatywnie oddziałuje na ich nastrój, emocje oraz kształtowanie się ich relacji społecznych.
Dodatkowo, zwiększona masa ciała oraz hirsutyzm prowadzą także do obniżenia ogólnej jakości życia oraz satysfakcji seksualnej w tej grupie kobiet.
W przypadku PCOS niezbędna będzie opieka interdysplinarna:
– ginekolog,
– endokrynolog,
– dietetyk,
a także
pomoc psychologa/psychoterapeuty.
6. PCOS a dieta
Głównym zadaniem dietoterapii w przypadku PCOS jest:
- obniżenie poziomu androgenów,
- poprawa insulinowrażliwości,
- zmniejszenie stanu zapalnego w organizmu.
Dla kobiet z nadwagą i otyłością zaleca się diety ubogoenergetyczne w celu redukcji masy ciała, natomiast przy prawidłowym BMI – normokaloryczną. Redukcja masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości jest niezbędna, aby przywrócić owulacje i zwiększyć szanse na zajęcie w ciąże.
NISKI STOPIEŃ PRZETWORZENIA
Ponadto dieta powinna być o niskim stopniu przetworzenia – bazująca na naturalnych, o jak najmniejszym składzie (lub bez składu) produktach, ograniczająca produkty bogate w cukier, tłuszcze nasycone oraz tłuszcze trans.
CHARAKTER PRZECIWZAPLANY
W celu zmniejszenia stanu zapalnego w organizmie powinna mieć również charakter przeciwzapalny. Dieta przeciwzapalna charakteryzuje się wysokim potencjałem antyoksydacyjnym i działaniem przeciwzapalnym.
Za jej wzorzec uważa się dietę śródziemnomorską, której bazą jest spora ilość warzyw i owoców, produkty zbożowe z pełnego przemiału, rośliny strączkowe, dobrej jakości chleb, oliwa z oliwek, fermentowane produkty mleczne, ryby oraz niewielka ilość mięsa i miodu. Niezbędnym elementem jest cebula i czosnek oraz duża ilość świeżych ziół i przypraw o działaniu przeciwzapalnym. W Polsce da się również stosować tę dietę, ale ważnym aspektem jest nauczenie się, jak ją odpowiednio modyfikować i jakie zamienniki wprowadzać.
DIETA O NISKIM INDEKSIE I ŁADUNKU GLIKEMICZNYM
Dieta dla osób z PCOS powinna skupić się na unikaniu posiłków sprzyjających wyrzutom insuliny. W praktyce oznacza to sięganie po produkty zarówno o niskim indeksie, jak i ładunku glikemicznym. Produkty te bogate są w błonnik i nie wpływają na podniesienie poposiłkowego poziomu glukozy we krwi. Badania wykazują, że pacjentki stosujące dietę redukcyjną o niskim indeksie glikemicznym wpłynęła pozytywnie na regularność cyklu menstruacyjnego.
7. PCOS a niedobory pokarmowe
WITAMINA D
Niedostatek witaminy D jest ściśle powiązany z rozregulowaniem metabolizmu wapnia, co wpływa na zahamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i skutkuje zaburzeniami miesiączkowania oraz płodności.
Niedobór może również nasilać objawy insulinooporności i hirsutyzmu oraz wpływa na zwiększone stężenie testosteronu w organizmie.
CYNK
Odpowiednie do zapotrzebowania spożycie cynku wpływa na regulację metabolizmu estrogenów, progesteronu i androgenów regulujących owulacje i prawidłowy rozwój zarodka.
KWAS FOLIOWY
Wysokie niedobory kwasu foliowego mogą prowadzić do zaburzenia produkcji śluzu w czasie owulacji. Z kolei odpowiednia podaż kwasu foliowego przyczynia się do większej liczby dojrzewających komórek jajowych.
Badania wykazały, że zwiększenie liczby cykli owulacyjnych występowało przy suplementacji kwasem foliowym w dawce 700 µg/dzień (w porównaniu do zalecanej dawki 400 µg/dzień).
MAGNEZ
Wpływa pozytywnie na gospodarkę glukozowo-insulinową (PCOS często współtowarzyszy z insulinoopornością) oraz wspiera metabolizm estrogenów. Kobiety z PCOS są 19 razy bardziej narażone na jego niedobór.
WITAMINA B12
Kontroluj jej poziom zwłaszcza kiedy przyjmujesz antykoncepcję lub metforminę.
Podkreślam – może – wystąpić niedobór, ale nie musi – mimo wszystko należy mieć na uwadze podaż tych witamin i składników mineralnych w diecie.
Poza tym warto kontrolować również podaż selenu, kwasów omega-3 i witaminy B8 (tzw. inozytolu).
8. PCOS a aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna jest istotnym elementem w leczeniu PCOS. Wpływa na poprawę wrażliwości insulinowej oraz zmniejsza ryzyko powikłań towarzyszących PCOS.
Istnieje przekonanie, że treningi siłowe nie są polecane dla kobiet z PCOS. Nic bardziej mylnego. Trening siłowy skutecznie wpływa na obniżenie poziomu AMH (nadmiar androgenów powiązany jest z podwyższoną produkcją AMH / wysoki poziom AMH powyżej 6 ng/ml wskazuje na PCOS). Zarówno treningi siłowe, jak i treningi HIIT (trening interwałowy o wysokiej intensywności) mogą być pomocne w poprawie funkcjonowania gospodarki glukozowej.
Intensywność ćwiczeń powinna być dostosowana do aktualnego stanu zdrowia.
BIBLIOGRAFIA:
- Nowotnik A. Wielowymiarowość doświadczenia zespołu policystycznych jajników u kobiet w wieku rozrodczym: Przegląd badań. Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 268–272
- Moran LJ, Ko H, Misso M, Marsh K, Noakes M, Talbot M, et al. Dietary Composition in the Treatment of Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review to Inform Evidence-Based Guidelines. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 2013 113(4), 520-545.
- Brzozowska M., Karowicz-Bilińska A.:Rola niedoboru witaminy D w patofizjologii zaburzeń występujących w zespole policystycznych jajników. Ginekol Pol. 2013, 84 456-460.
- Phelan N, O’Connor A, Kyaw Tun T, Correia N, Boran G, Roche HM, Gibney J., Hormonal and metabolic effects of polyunsaturated fatty acids in young women with polycystic ovary syndrome: results from a cross-sectional analysis and a randomized, placebo-controlled, crossover trial. Am J Clin Nutr. 2011 Mar;93(3):652-62. doi: 10.3945/ajcn.110.005538. Epub 2011 Jan 26.
- Ricardo Azziz M.D i wsp.: The Androgen Excess and PCOS Society criteria for the polycystic ovary syndrome: the complete task force report. Volume 91, Issue 2, February 2009, Pages 456-488.
- Rosenfield R.L., Ehrmann D.A.: The Pathogenesis of Polycystic Ovary Syndrome (PCOS): The Hypothesis of PCOS as Functional Ovarian Hyperandrogenism Revisited. Endocrine Reviews, Volume 37, Issue 5, 1 October 2016, Pages 467–520.
- Kłosek P. i wsp.: Dietoterapia w zespole policystycznych jajników, Forum zaburzeń metabolicznych 2017; 8(4): 148-154.